Вопрос о властных прерогативах Римского епископа в контексте соборного осуждения патриарха Фотия
Статья ставит своей целью описание идеи главенства римского епископского престола над Константинопольской (и шире - всей христианской) Церковью как она выражена в канонах IV Константинопольского собора 869-870 гг. Собор был созван по случаю дисциплинарного спора, возникшего в Константинопольской Церкви вследствие низложения императором Михаилом III законного патриарха Игнатия и поставления на его место видного государственного чиновника и ведущего интеллектуала эпохи Фотия. На соборе присутствовали представители папы Адриана II, имевшие инструкции добиться на соборе осуждения Фотия и восстановления Игнатия. Эта задача была ими выполнена в кооперации с императорской властью в лице Василия I. Собор издал 27 канонов, многие из которых носили ярко вараженный антифотиевский характер и содержали иногда в явной, но чаще в завуалированной форме идеи папского главенства над Церковью Константинополя, и даже над всей христианской Церковью в целом. B cтатье на широком актовом и церковно-правовом материале анализируется законность папских притязаний на церковное главенство.
- Грацианский M.B. Исторический и идейный контекст послания папы Геласия I «Famuli vestrae pietatis» // Византийский временник. 2019. Т. 103. С. 85-112.
- Грацианский М.В. Res divinae и res saeculares в восприятии папы Льва Великого: к предыстории возникновения геласианской теории // Вестник древней истории. 2020. Т. 80. № 4. С. 1103-1114.
- Грацианский М.В. Церковно-административное содержание термина «экзарх диоцеза» 9-го и 17-го правил Халкидонского собора и вопрос о подсудности дел против митрополита // Античная древность и средние века. 2020. Т. 48. С. 53-73.
- Грацианский М.В. Четвертый Вселенский собор и проблема первенства римского епископа // Вестник Волгоградского государственного университета. Серия 4: История. Регионоведение. Международные отношения. 2019. Т. 24. № 6. С. 255-271.
- Дионисий Ареопагит. Сочинения. Максим Исповедник. Толкования / Пер. Г.М. Прохорова. СПб., 2002.
- Королев А.А. Лжеисидоровы декреталии // Православная Энциклопедия. Т. 40. М., 2015. С. 686-692.
- Тамаркина И.В. Рассказ о Константинопольском Соборе 869/70 г. в «Житии патриарха Игнатия»: проблема источника // Кафедра византийской и новогреческой филологии. 2000. Вып. 1. С. 29-33.
- Amann É. Photius // Dictionnaire de Théologie Catholique / Éd. par A. Vacant, E. Mangenot. T. 12/2. Paris, 1935. P. 1536-1604.
- Amann É. Lʼépoque carolingienne // Histoire de l’Église depuis les origines jusquʼà nos jours / Éd. par A. Fliche, V. Martin. Vol. 6. Paris, 1947. P. 485-488.
- Beck H.-G. Die byzantinische Kirche im Zeitalter des photianischen Schismas // Handbuch der Kirchengeschichte / Hrsg. von H. Jedin. Bd. 3. Hbbd. 1. Freiburg im Breisgau, 1966. S. 197-218.
- Beck H.-G. Geschichte der orthodoxen Kirche im byzantinischen Reich. Göttingen, 1980.
- Blaise A. Dictionnaire latin-français des auteurs chrétiens / Revu par H. Chirat. Brépols, 1954.
- Bougard F. Anastase le bibliothécaire ou Jean Diacre? Qui a récrit la vie de Nicolas Ier et pourquoi? // Vaticana et medievalia. Études en lʼhonneur de Louis Duval-Arnould / Ed. par J.-M. Martin, B. Martin-Hisard, A. Paravicini Bagliani. [Millennio medievale; 71. Strumenti e studi, n.s.; 16]. Firenze, 2008. P. 27-40.
- Chadwick H. East and West: The Making of a Rift in the Church. From Apostolic Times until the Council of Florence. Oxford, 2003.
- Chrysos E. New Perceptions of Imperium and Sacerdotium in the Letters of Pope Nicholas I to Emperor Michael III // Travaux et Mémoires. T. 22/1. Paris, 2018. P. 313-339.
- Chrysos E. The Council of Constantinople in 869-70: A Minority Council // Annuarium Historiae Conciliorum. 2018/2019. Vol. 49. P. 138-161.
- Conciliorum oecumenicorum decreta / Dekrete der ökumenischen Konzilien. / Hrsg. von J. Wohlmuth. 3., durchgesehene Auflage. Bd. 1 (Konzilien des ersten Jahrtausends. Vom Konzil von Nizäa (325) bis zum Vierten Konzil von Konstantinopel (869/70)). Paderborn; München; Wien; Zürich, 2002.
- Conciliorum oecumenicorum generaliumque decreta / Ed. by G. Alberigo, A. Melloni. T. II/1. Bologna, 2013.
- Concilium Constantinopolitanum IV a. 869-870: (transl. latina). Turnhout, 2010.
- Congar Y. Nicolas Ier: ses positions ecclésiologiques // Rivista di storia della chiesa in Italia. 1967. T. 21. P. 393-410.
- Congar Y.J.M. LʼEcclésiologie du Haut Moyen Âge: de Saint Grégoire le Grand à la désunion entre Byzance et Rome. Paris, 1968.
- Dagron G. Empereur et prêtre: Étude sur le “césaropapisme” byzantin. Paris, 1996.
- De Vries W. Die Struktur der Kirche gemäß dem IV. Konzil von Konstantinopel (869-870) // Archivium Historiae Pontificiae. 1968. T. 6. P. 7-42.
- Decrees of the Ecumenical Councils. Vol. I: Nicaea I to Lateran V / Ed. by N.P. Tanner, S.J. Georgetown, 1990.
- Der Kampf um das Menschenbild: Das 8. Ökumenische Konzil von 869/870 und seine Folgen / Hrsg. von H.H. Schöffler. Dornach, 1986.
- Dvornik F. Photius, Nicholas I and Hadrian II // Byzantinoslavica. T. 34/1. 1973. P. 33-50.
- Dvornik F. The Photian Schism: History and Legend. Cambridge, 1948.
- Early Latin Hymns / With introduction and notes by the late A.S. Walpole, M.A. Cambridge, 1922.
- Gallagher C. Church Law and Church Order in Rome and Byzantium. A Comparative Study. [Birmingham Byzantine and Ottoman Monographs; 8]. Aldershot; Burlington, 2002.
- Gallagher C. Patriarch Photius and Pope Nicholas I and the Council of 879 // The Jurist: Studies in Church Law and Ministry. 2007. Vol. 67/1. P. 72-88.
- Gantner C. Ad utriusque imperii unitatem? Anastasius Bibliothecarius as a Broker between Two Cultures and Three Courts in the Ninth Century // Medieval Worlds. 2021. Vol. 13. P. 36-53.
- Gesta sanctae ac universalis octavae synodi quae Constantinopoli congregata est Anastasio bibliotecario interprete / Rec., emend., adnot. critica instruxit Cl. Leonardi post cuius obitum recognovit, prolegomenis, notulis, indicibus exornavit Ant. Placanica. Firenze, 2012.
- Grumel V. Un nouveau document sur la question photienne: la lettre intégrale d’Étienne V à Basile Ier // Actes du VIe Congrès International des Études Byzantines (Paris, 1948). T. 1. Paris, 1950. P. 241-242.
- Haller J. Nikolaus I. und Pseudoisidor. Stuttgart, 1936.
- Hauschild W.D. Lehrbuch der Kirchen- und Dogmengeschichte. Bd. 1. 2. Aufl. Gütersloh, 2000.
- Herbers K. Papst Nikolaus I. und Patriarch Photios. Das Bild des byzantinischen Gegners in lateinischen Quellen // Die Begegnung des Westens mit dem Osten. Kongreßakten des 4. Symposions des Mediävistenverbandes in Köln 1991 aus Anlaß des 1000. Todesjahres der Kaiserin Theophanu / Hrsg. von O. Engels und P. Schreiner. Sigmaringen, 1993. S. 51-74.
- Hofmann G. Photius et ecclesia Romana. Vol. 2. [Pontificia universitas Gregoriana. Textus et documenta. Series theologica; 8]. Roma, 1932.
- Hussey J.M. The Orthodox Church in the Byzantine Empire. Oxford, 1986.
- Janin R. Constantinople, IVᵉ concile // Dictionnaire d’histoire et de géographie ecclésiastiques. T. 13. Paris, 1956. P. 763-766.
- Kolbaba T.M. The Patriarchate and the Western Church to 1204 // A Companion to the Patriarchate of Constantinople / Ed. by Ch. Gastgeber, E. Mitsiou, J. Preiser-Kapeller, V. Zervan. [Brill’s Companion to the Byzantine World; 9]. Leiden; Boston, 2021. P. 42-61.
- Lauritzen Fr. Patriarch and Synods in the Middle Byzantine Period (843-1081) // A Companion to the Patriarchate of Constantinople / Ed. by Ch. Gastgeber, E. Mitsiou, J. Preiser-Kapeller, V. Zervan. [Brill’s Companion to the Byzantine World; 9]. Leiden; Boston, 2021. P. 24-41.
- Leonardi C. Anastasio Bibliotecario e lʼottavo concilio ecumenico // Studi medievali. Ser. III. 1967. T. 8. P. 59-192.
- Leonardi C. Antigrafo/apografo. La formazione del testo latino degli atti del concilio costantinopolitano dellʼ 869-70 // Il libro e il testo: Atti del convento internationale, Urbino, 20-23 settembre 1982 / A cura di C. Questa, R. Raffaelli. Urbino, 1984. P. 309-334.
- Leonardi C. Das 8. Ökumenische Konzil // Annuarium Historiae Conciliorum. T. 10. 1978. S. 53-60.
- Les regestes des actes du Patriarcat de Constantinople / Ed. par V. Grumel. Deuxieme édition revue et corrigée par J. Darrouzès. Vol. 1. Fasc. 2-3. Paris, 1989.
- Lohrmann D. Eine Arbeitshandschrift des Anastasius Bibliothecarius und die Überlieferung der Akten des 8. Ökumenischen Konzils // Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken. 1971. Bd. 50. S. 420-431.
- Martyrologium Romanum. Città del Vaticanо, 2001.
- Monumenta Germaniae Historica. Epistolarum tomus VI, Karolini aevi IV. München, 1978. Ep. 88. P. 454-487.
- Mormino M. La convocazione delle sedi patriarcali d’ Oriente all VIII Concilio Ecumenico (869-70): Antiochia e Gerusalemme // Peloro. 2017. T. II/2. P. 77-101.
- Nicetas David. The Life of Patriarch Ignatius / Text and Translation by A. Smithies with Notes by J.M. Duffy. [Corpus Fontium Historiae Byzantinae; 51]. Washington, D.C., 2013.
- Niermeyer J.F. (et al.). Mediae latinitatis lexicon minus. Leiden, 1976.
- Novum Glossarium Mediae Latinitatis (NGML) / Dictionnaire du latin médiéval européen de 800 à 1200. Fasc. 1-23. Bruxelles; Paris, 1957.
- Perrone L. Das Vierte Konzil von Konstantinopel (869-870) // Geschichte der Konzilien. Vom Nicaenum bis zum Vaticanum II / Hrsg. von G. Alberigo. Düsseldorf, 1993.
- Photii Epistulae et Amphilochia / Ed. B. Laourdas, L.G. Westerink. Vol. 1. Lipsiae, 1983.
- Price R. Constantinople III and Constantinople IV: Minorities Posing as the Voice of the Whole Church // Annuarium Historiae Conciliorum. 2018/2019. Vol. 49. P. 127-137.
- Stephanou P. Deux conciles, deux ecclésiologies? Les conciles de Constantinople en 869 et 879 // Orientalia Christiana Periodica. T. 39/2. 1973. P. 363-407.
- Stiernon D. Constantinople IV // Histoire des Conciles Œcuméniques / Éd. par G. Dumeige. Vol. 5. Paris, 1967.
- Stiernon D. Constantinople IV // Histoire des Conciles Œcuméniques / Éd. par G. Dumeige. T. 5. Paris, 1967. P. 87-165.
- The Acts of the Council of Constantinople of 869-70 / Ed. by R.M. Price, F. Montinaro. [Translated texts for historians; 79]. Liverpool, 2022.
- Thümmel H.G. Die Konstantinopeler Konzilien des 9. Jahrhunderts. Eine Übersicht // Annuarium Historiae Conciliorum. 2005. T. 37. S. 437-458.
- Zymaris P. Tonsure and Cursus Honorum Up to the Photian Era and Contemporary Ramifications // Greek Orthodox Theological Review. 2011. T. 56. P. 321-345.
- Ζυμάρης Φ. Ο ιερός Φώτιος και το Filioque. Αθήνα, 2021.
- Κυρίλλου (Κατερέλου), επ. Αβύδου. Ο ιερός Φώτιος και το πρωτείον του επισκόπου Ρώμης // Θεολογία. 1. 2010. Σ. 5-34.
- Κυρίλλου Κατερέλου, Αρχιμ. Η Ρώμη και το Παπικό Πρωτείο επι Πατριαρχείας Ιγνατίου και Ι. Φωτίου: η Η’ Οικουμενική Σύνοδος της Καθολικής Εκκλησίας (869/70). Θεσσαλονίκη, 1998.
- Log in to post comments
Recent comments